Từ cuối thế kỷ 19, Sapphire đã được khai thác ở bang Montana, miền Tây Hoa Kỳ tại 4 mỏ: Yogo Gulch, Rock Creek, Missouri River & Dry Cottonwood Creek.
Montana là một trong số ít các nguồn đá quý lớn ở Hoa Kỳ.
Yogo Sapphire có màu sắc đẹp từ blue đến lilac color, độ trong cao và không có sự phân vùng màu sắc. Duy nhất do kích thước nhỏ nên không đạt chất lượng đẳng cấp Thế giới.
Sapphire từ các mỏ Rock Creek, Missouri River & Dry Cottonwood Creek có màu sắc lạ mắt fancy color và grayish blue. Những viên đá quý nhị sắc Bicolor là đặc trưng của Rock Creek Sapphire.
“Helena Oval” là giác cắt độc đáo, được đặt theo tên thủ đô của bang Montana.
Nhu cầu Montana Sapphire tăng mạnh ở thị trường trang sức đá quý Hoa Kỳ, không nhiều ở thị trường Thế giới.
Hoa Kỳ có nhiều mỏ đá quý ngay cả đá quý hiếm big four gemstone: Diamond, Ruby, Sapphire & Emerald và nhiều loại đá quý màu colored gemstone: Garnet, Peridot, Topaz, Opal, Aquamarines, Amethyst, Amazonite, Moonstone, Beryl.
Lịch sử Montana Sapphire
Kể từ nửa sau của thế kỷ 19, lịch sử của bang Montana, Hoa Kỳ gắn liền với việc khai thác Vàng, Bạc và Đồng.
Corundum được phát hiện trong quá trình khai thác Vàng ở Tây Nam Montana. Sapphire đã được phát hiện ở 4 khu vực chính:
Năm 1865: Thượng nguồn Missouri River, mỏ trầm tích phù sa alluvial deposit
Năm 1889: Dry Cottonwood Creek, mỏ trầm tích phù sa alluvial deposit
Năm 1892: Rock Creek / Gem Mountain, mỏ trầm tích phù sa alluvial deposit quan trọng nhất với khối lượng khai thác lớn
Năm 1895: Yogo Gulch, mỏ trầm tích primary deposit duy nhất
Yogo Sapphire có màu sắc đẹp từ blue đến lilac color, độ trong cao và không có sự phân vùng màu sắc. Kích thước là điểm duy nhất khiến Yogo Sapphire không đạt chất lượng đẳng cấp Thế giới. Hầu hết các tinh thể đều phẳng và hiếm khi mài cắt giác được viên đá quý 1 carat. Những viên đá 2 carat cực kỳ hiếm. Yogo Sapphire có giá bán ở Mỹ cao hơn nhiều so với bán trên thị trường Thế giới.
Các mỏ sa khoáng ở Rock Creek, Dry Cottonwood Creek, và Missouri River gần Helena đang được nghiên cứu để tìm ra nguồn gốc sinh ra của những tinh thể sapphire.
Sau khoảng 125 năm, các nghiên cứu cho rằng tinh thể sapphire được đưa lên bề mặt trái đất do hoạt động Núi lửa. Do thiếu các mỏm đá chủ chứa sapphire quan trọng (sapphire-bearing host rock outcrops) trong các khu vực này, nên nguồn gốc cuối cùng vẫn chưa xác định.
Vẻ đẹp quyến rũ của những viên sapphire và những bí ẩn về nguồn gốc, kết hợp với lịch sử khai thác và vẻ đẹp tự nhiên của Big Sky country đã tạo nên sự hấp dẫn cho những viên sapphire ở đây.
Sapphire từ các mỏ phù sa Rock Creek, Missouri River & Dry Cottonwood Creek có màu sắc lạ mắt fancy color và grayish blue.
Trước những năm 1940, các mỏ sapphire phù sa của bang Montana được khai thác chủ yếu để cung cấp cho ngành công nghiệp đồng hồ. Nhưng sản lượng đã giảm đáng kể do việc sử dụng sapphire tổng hợp.
Nhu cầu Montana Sapphire tăng mạnh ở thị trường trang sức đá quý Hoa Kỳ, không nhiều ở thị trường Thế giới.
Ngày nay, các mỏ phù sa Missouri River và Rock Creek vẫn hoạt động khai thác khá sôi động.
Mỏ Missouri River
Vào năm 1865, những người khai thác vàng lần đầu tiên phát hiện ra các tinh thể sapphire ở Montana. Chúng nằm trong các hòn đá sỏi dọc theo thượng nguồn sông Missouri, cách Helena khoảng 24 km về phía Đông Bắc.
Ed R. Collins muốn xác định tiềm năng đá quý ở đây nên đã mài cắt giác một số viên Eldorado Bar sapphire ở New York bởi Tiffany & Co. và M. Fox & Co. và cả ở nước ngoài.
Năm 1873, Tiến sĩ J. Lawrence Smith đã mài cắt giác một số viên sapphire và xác định đây là nguồn đá quý corundum tốt hơn bất kỳ nơi nào khác ở Hoa Kỳ.
Ngày 8/10/1942, Tổng thống Roosevelt lệnh đóng cửa tất cả các mỏ vàng ở Hoa Kỳ để chuyển sang phục vụ cho chiến tranh.
Công ty khai thác mỏ Perry-Schroeder đã được phép đặc biệt để tiếp tục nạo vét vàng tại mỏ Eldorado Bar trong suốt chiến tranh, bởi vì sản phẩm phụ sapphire quan trọng của nó có các ứng dụng quân sự. Các loại đá quý khác nhau được sử dụng cho bom, ngư lôi và bánh mài. Từ năm 1940 đến năm 1944, tàu nạo vét vàng Perry-Schroeder trên Eldorado Bar đã thu hồi được khoảng 7 triệu carat sapphire với tất cả các chất lượng, hầu hết được bán cho mục đích công nghiệp.
Modified by R. Kane from Berg (2015), with permission, courtesy of the Montana Bureau of Mines and Geology. GIA
Sapphire đã được phát hiện trong sỏi ở nhiều khu vực, một số mỏ được phát hiện rất gần đây – dọc theo dòng chảy về phía Tây Bắc của thượng nguồn sông Missouri.
Vào cuối những năm 1800 và đầu những năm 1900, có ít nhất 9 mỏ sapphire lịch sử được khai thác: American Bar, Eldorado Bar, Dana’s Bar, McCune Bar, Metropolitan Bar, Spokane Bar, French Bar, Gruell’s Bar và Emerald Bar. Tất cả 9 mỏ này cũng đã được khai thác để lấy vàng.
Những viên sapphire rất hiếm được tìm thấy ở phía Tây Bắc của American Bar.
Ngày nay, Eldorado Bar và Spokane Bar và 5 mỏ khác quy mô nhỏ đang khai thác trong khu vực sông Missouri. Một số hoạt động chủ yếu phục vụ khách du lịch. Một số loại thô mịn hơn được bán cho các thợ kim hoàn, đại lý đá quý và những người có sở thích chế tác những viên đá quý này. Ngoài ra, có một số khu vực khác dọc theo sông Missouri như McCune Bar và Gruell’s Bar, những viên sapphire được khai thác bởi những người yêu thích đá quý.
Các tinh thể sapphire từ mỏ Eldorado Bar thường có các sắc thái màu phấn khác nhau, đặc biệt là bluish green và greenish blue Sapphire.
Pink, purple, yellow & deep green Sapphire, và Ruby được tìm thấy lẻ tẻ tại địa điểm này.
Một số viên đá quý khá lớn đã được phát hiện, có viên nặng gần 50 carat.
Ngày nay, nhiều viên Missouri River Sapphire được bán thô hay mài cắt giác ở trạng thái tự nhiên. Nếu độ trong suốt bị giảm nhiều thì được xử lý nhiệt để có độ trong và màu sắc tốt hơn.
Những viên faceted Sapphire được xử lý nhiệt tuyệt đẹp khai thác từ mỏ Missouri River.
Mỏ Rock Creek
Mỏ Rock Creek, còn gọi là Gem Mountain, là mỏ khai thác từ phù sa sông Missouri lớn nhất và là khu vực duy nhất khai thác liên tục từ khi sapphire được phát hiện vào năm 1892 cho đến Thế chiến II.
Vào năm 1901, Hiệp hội Khai thác Đá quý Hoa Kỳ được thành lập tại thị trấn Philipsburg, có trụ sở chính tại St. Louis, Missouri. Ưu tiên hàng đầu là khai thác và tiếp thị các viên sapphire từ mỏ đá khổng lồ Rock Creek. Trong khi cũng có các cơ sở mài cắt giác sapphire, phần lớn đá thô Rock Creek được chuyển đến Geneva, Thụy Sĩ. Hầu hết sapphire cung cấp cho ngành công nghiệp đồng hồ Thụy Sĩ.
Khai thác quy mô lớn diễn ra tại Rock Creek từ năm 1906 đến năm 1923.
Việc khai thác được tiếp tục trong một thời gian ngắn trước Thế chiến II, cho đến khi sapphire tổng hợp chiếm lĩnh thị trường linh kiện đồng hồ.
Kể từ đó, Rock Creek Sapphire chỉ được khai thác để làm đồ trang sức và khai thác du lịch. Các cơ sở khai thác và chế biến cơ giới hóa quy mô lớn gần đây đã được lắp đặt, đánh dấu sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới của khai thác sapphire ở Montana.
Mỏ Rock Creek khai thác khối lượng lớn đá quý, nhưng hầu như đều phải xử lý nhiệt.
Những viên đá có kích thước từ 2,5 đến 6,0 mm phù hợp nhất để mài cắt giác chính xác. Trên thị trường ngày nay, những viên Rock Creek Sapphire này sẽ có giá cao hơn nếu được làm theo yêu cầu hoặc được bán ở trạng thái tự nhiên, chưa được làm nóng.
“Helena Oval” là giác cắt độc đáo, được đặt theo tên thủ đô của Montana.
Những viên đá quý nhị sắc Bicolor là đặc trưng của Rock Creek Sapphire, với sự kết hợp màu sắc độc đáo: yellow/green, yellow/light blue, orange/blue, or simply different shades of yellow.
Gem Mountain Sapphire Mine phát triển kinh doanh đa dạng, từ khai thác tại Rock Creek và cơ sở xử lý nhiệt & bãi rửa đá cho khách du lịch đến cửa hàng trang sức ở Philipsburg. Hoạt động khai thác tại địa điểm này hoàn toàn khác với hoạt động cơ giới hóa quy mô lớn của Potentate trong cùng khu vực. Những viên sỏi có chứa sapphire được khai thác và vận chuyển đến khu vực rửa dành cho khách du lịch và đến cửa hàng trang sức để bán.
Mỏ Yogo Gulch
Năm 1895, một người khai thác vàng Jake Hoover tình cờ tìm thấy nhiều viên đá màu xanh lam sáng bóng tại mỏ Yogo. Những viên đá này được gửi cho Tiến sĩ George Kunz của Tiffany & Co. ở New York và được xác định là Sapphire. Hoover, SS Hobson và Jim Bouvet đã hợp tác khai thác sapphire tại mỏ Yogo Gulch.
Ngày nay mỏ được khai thác bởi Yogo Mining LLC của Don Baide, chủ sở hữu của Phòng trưng bày đá quý ở Bozeman, Montana.
Yogo Gulch là mỏ sapphire duy nhất của Montana khai thác từ trầm tích đá chủ (primary deposit). Mỏ này là một trong những mỏ đá quý quan trọng nhất của Hoa Kỳ.
Ước tính, Mỏ Yogo Gulch đã khai thác 18.2 triệu carat đá thô và hơn 500.000 carat cut sapphire. Dự trữ đáng kể vẫn còn.
Yogo Sapphire có màu sắc đồng đều và đạm, màu đẹp từ blue đến lilac color, độ trong cao và không có sự phân vùng màu sắc; không cần xử lý nhiệt.
Kích thước là điểm duy nhất khiến Yogo Sapphire không đạt chất lượng đẳng cấp Thế giới. Hầu hết các tinh thể đều phẳng và hiếm khi mài cắt giác được viên đá quý 1 carat. Những viên đá 2 carat cực kỳ hiếm.
Tinh thể Yogo sapphire lớn nhất được biết đến được tìm thấy vào năm 1910 và nặng 19 carat tại mỏ English mine. Viên đá đó được cắt thành 4 viên sapphire, viên lớn nhất nặng 8.5 carat.
Yogo Sapphire có giá bán ở Mỹ cao hơn nhiều so với bán trên thị trường Thế giới.
Nguồn:
- The Yogo Sapphire Deposit, GIA
- The Origin of Montana’s Alluvial Sapphires, GIA
- Interesting Sapphires from Montana and Australia, GIA
- Big Sky Country Sapphire: Visiting Montana’s Alluvial Deposits, GIA
- Gemological Characterization of Sapphires from Yogo Gulch, Montana, GIA
- World Sapphire Market Update 2020, Lotus Gemology