Ruby ở mỏ đá quý Lục Yên

Năm 1987, đá quý được phát hiện tại khu vực Lục Yên, Yên Bái. Ruby, sapphire và spinel từ các mỏ là những loại đá có giá trị nhất tại đây; Tourmaline, gem-quality feldspar, pargasite và humite cũng được khai thác ở đó.

Theo kết quả của khám phá này, huyện Lục Yên đã trở thành trung tâm thương mại đá quý quan trọng nhất của Việt Nam trong 30 năm qua. Chợ Yên Thế, thủ phủ của Lục Yên cung cấp thêm nhiều loại đá quý tự nhiên từ Việt Nam và các nơi khác (bao gồm peridot, beryl, aquamarine, topaz, và thạch anh); Đá tổng hợp (synthetic gems) cũng được tìm thấy ở những chợ này.

cho da quy luc yen
Chợ đá quý Lục Yên. Ảnh: Phan Dương

Trầm tích ruby ​​và spinel được hình thành từ đá hoa cương là nguồn cung cấp đá quý quan trọng nhất ở Trung và Đông Nam Á. Được tạo thành từ vào khoảng 21-23 triệu năm trước, những trầm tích này có ở Afghanistan, Pakistan, Azad Kashmir, Tajikistan, Nepal, Miến Điện (Myanmar), Trung Quốc, và miền Trung và miền Bắc Việt Nam. Ở miền Bắc Việt Nam, các mỏ nằm ở tỉnh Yên Bái (Hình 1). Thành phố Yên Bái, thủ đô hành chính khu vực, cách Hà Nội khoảng 200 km về phía Tây Bắc. Đây là trung tâm thương mại đá quý quan trọng trong những năm 1990, mặc dù phần lớn các nhà kinh doanh đá quý đã chuyển đến Hà Nội.

Lục Yên là một huyện miền núi nằm ở phía bắc của tỉnh Yên Bái, với thành phố chính của nó là Yên Thế, còn được gọi là Lục Yên, tên được đặt cho khu khai thác mỏ ruby ​​và spinel được mô tả trong tài liệu về khoa học đá quý.

luc-yen-map
Figure 1. This map of northern Vietnam shows the location of the gem-rich Luc Yen district.

Mục đích của bài viết này là giới thiệu về hoạt động khai thác đá quý do nhà nước quản lý ở huyện Lục Yên trong khuôn khổ địa chất và cung cấp cái nhìn sâu sắc về hoạt động kinh doanh đá quý của địa phương. Bài viết này sẽ cho thấy sự tiến triển của ngành công nghiệp đá quý của Lục Yên từ năm 1987, với một cái nhìn về tương lai.

a-view-over-yen-the
Figure 2. A view over Yen The, the quiet capital of Luc Yen district. The town is surrounded by paddy fields and jungle-covered, karst-type mountains. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Lịch sử mỏ đá quý Lục Yên

Huyện Lục Yên chủ yếu bao gồm các vùng núi đá vôi bao quanh bởi một số thung lũng hẹp, nơi có ruộng lúa và các làng nghề truyền thống, như thể hiện trong hình 2. Khu này được bao bọc bởi Hồ Thác Bà phía tây và nam và phía đông (Hình 3). Hồ được tạo ra vào năm 1970 bởi việc xây dựng một đập cho nhà máy thủy điện đầu tiên của Việt Nam. Hồ Thác Bà dài 80 km, chiều rộng tối đa 10 km, và có hơn một ngàn hòn đảo. Bao trùm mở rộng giữa Tân Hương và bán đảo Lục Yên, nó đã làm ngập chìm một khu vực có trữ lượng đá quý lớn.

thac-ba-lake-luc-yen
Figure 3. Local miners take advantage of the low water level at Thac Ba Lake to dig for rubies during the spring of 2005. Photo by Vincent Pardieu, courtesy of AIGS/Gübelin Gem Lab.

Việc khám phá ra những viên hồng ngọc Việt Nam chất lượng cao đã xảy ra ở huyện Lục Yên vào cuối năm 1987, sau khi nông dân khai thác được những viên đá này. Đá ruby được tìm thấy trong các trầm tích colluvial và phù sa, và nguồn chính được cho là đá hoa cương (marble). Khai thác đá quý bắt đầu một cách nghiêm túc vào tháng 6 năm 1988, với việc thành lập VINAGEMCO (Công ty Đá quý Việt Nam), một công ty nhà nước để thăm dò, khai thác, chế tác và kinh doanh. Hoạt động khai thác mỏ bắt đầu vào tháng 9, với sự liên doanh giữa VINAGEMCO và B.H. Công ty Khai thác mỏ của Thái Lan để làm việc cho công ty khai thác Khoan Thong Valley. Từ tháng 11 năm 1989 đến tháng 3 năm 1990, 244 kg ruby và sapphire chất lượng cao được khai thác từ mỏ Khoan Thong, phần lớn được bán và cắt giác tại Bangkok.

Từ năm 1990 đến năm 1994, hàng ngàn thợ mỏ độc lập đã chuyển đến huyện Lục Yên. Nhiều phát hiện đá quý mới được thực hiện ở cả công ty khai thác và các thợ mỏ cá nhân. Những viên ngọc này được bán ở chợ Lục Yên. Năm 1995, mỏ thuộc quyền quản lý của Tổng công ty vàng và đá quý Việt Nam (VIGEGO). Việc sáp nhập năm 2003 thành lập Tổng công ty Khoáng sản Việt Nam (VIMICO), và mỏ Lục Yên không còn được kiểm soát bởi nhà nước nữa. Nông dân địa phương, làm việc trong các đơn vị khai thác quy mô nhỏ đã làm nhiều hoạt động khai thác trong khu vực.

Hoạt động khai thác khoáng sản tại Khoan Thong và các ngọn núi xung quanh vẫn tiếp diễn, mặc dù nó chỉ còn là hình bóng so với trước đây. Ngày nay, hai đá tưởng niệm lớn nằm ở lối vào của thung lũng là những lời nhắc nhở của quá trình khai thác ruby ở đây.

This geological map of the Yen The
Figure 4. This geological map of the Yen The, modified from Pham and Al (2004), shows the primary and secondary deposits of ruby, sapphire, spinel, tourmaline, and feldspar visited by one of the authors during seven field expeditions between 2005 and 2012. Modified by Vincent Pardieu.

Mỏ đá quý Lục Yên

Các mỏ Yên Bái và Lục Yên được hình thành bởi các đới biến dạng cùng với các khu vực cắt lớn. Khu vực cắt bờ sông Hồng (Hình 4) bao gồm đai biến chất dãy núi Con Voi , và bên bờ sườn phía đông của nó, khu vực kiến tạo Lo Gam.

Trầm tích ruby và spinel Lục Yên nằm ở khu vực Lo Gam. Vùng này cũng được biết đến với đá quý tourmaline chất lượng tốt. Các mỏ đá quý đã khai thác ruby và spinel, cũng như sapphire, tourmaline, amazonite, pargasite, và humite, được trình bày trong khuôn khổ địa chất.

luc-yen-rough-ruby
Figure 5. Rough ruby and sapphire crystals from An Phu (left) and small rounded rubies hosted in placers (right) are sold in the Luc Yen gem market. Photos by Vincent Pardieu, © GIA.
ruby crystals in Luc Yen, Vietnam
A closer look of the ruby crystals. The size of few exposed crystals was as large as 10 centimetres in length.

Trữ lượng Ruby and Sapphire

Trữ lượng corundum của Lục Yên đã được khai thác:

  • Ruby ​​nguyên sinh xuất hiện như sau: (a) tinh thể lan rộng trong đá hoa cương kết hợp với phlogopite, dravit, margarit, pyrite, rutil, spinel, edenite và graphite (An Phú, Minh Tiến, Lục Yên, và Khoan Thông); (B) các mạch đá quý liên kết với canxit, dravit, pyrit, margarit và phlogopite (An Phú); Và (c) các vết nứt với graphite, pyrite, phlogopite, và margarite (mỏ Bãi Da Lan và Minh Tiến)
  • Trầm tích thứ cấp bao gồm nồng độ sỏi trong các túi karst và alluvial fans trên khắp vùng Lục Yên. Các thung lũng chứa đá quý thường hẹp và tương ứng với các trũng nhỏ ở khoảng từ 2 đến 3 km2. Tinh thể Corundum có màu hồng, màu tím đến đỏ, và màu xanh lam; Sapphire không màu cùng tồn tại với ruby, cũng như màu xám đến nâu và bipyramidal sapphire and trapiche ruby. Gem corundum có liên quan đến spinel (đỏ, hồng, xanh nhạt), tourmaline nhiều màu, và garnet. Những nhà khai thác này cung cấp nhiều chất liệu đá quý chất lượng cho thị trường, mở cửa hàng ngày từ năm 1987 (Hình 5).
Luc Yen area also produces spinels in pink-orange colours, reminiscent of 'padparadscha' sapphires from Sri Lanka.
Luc Yen area also produces spinels in pink-orange colours, reminiscent of ‘padparadscha’ sapphires from Sri Lanka.
chodaquy2
chodaquy9
chợ đá quý lục yên
Đá quý bày biện đơn giản trên các bàn gỗ, không hề che đậy. Người bán chủ yếu là phụ nữ trung tuổi. Ảnh Phan Dương

Trữ lượng Spinel

Spinel Việt Nam được phát hiện ở Lục Yên vào năm 1987, cùng với ruby và sapphire. Nông dân địa phương khai thác spinel có chất lượng cao từ các nhà xưởng dọc theo suối và từ các trầm tích phù sa. Các mẫu vật có màu đỏ, nâu đỏ, hồng, tím, xanh biển và xanh da trời (hình 6). Có thể biết đến spinels với số lượng lên đến vài trăm cara, nhưng hầu hết các viên ngọc mài giác có trọng lượng dưới 10 carats. Các spinel màu đỏ, nâu đỏ và hồng được tìm thấy ở An Phú, Minh Tiên, Bãi Gau và Khoan Thong. Cổng Trời là nguồn spinel màu hồng và tím, trong khi các mẫu màu xanh nước biển đậm được khai thác chủ yếu ở Cờ Ngan và Bãi Gau. Tinh thể spinel màu xanh dương “điện” (“electric” blue spinel crystals) chất lượng tốt (thường nhỏ và / hoặc bao gồm và dưới ba gram) đến từ Khe Khi, Ba Linh Một, Khau Ca. Đá quý xanh dương được sản xuất tại khu vực Bãi Sơn và Lung Thin, cũng như gần Bãi Gấu.

rough-sky-blue-spinel
Figure 6. The rough sky-blue spinel on the left is from the Bai Son mine. The cut spinels from Luc Yen (right) weigh 2.3 to 11.9 ct. Photos by Vincent Pardieu, © GIA (left) and Pham Van Long (right).

Tại Lục Yên, các tinh thể spinel thô xuất hiện trong đá dolomitic marble với calcite, phlogopite, humite, và pargasite. Sự hình thành diễn ra trong các vùng siêu tiết do sự thẩm thấu của chất lỏng trong đá cẩm thạch (marble). Các tinh thể, có kích thước từ vài milimet đến 5 cm, có thói quen hình tám cạnh và có màu đỏ đỏ nâu. Tinh thể spinel trong các chất giữ được tinh khiết hơn và được sử dụng để cắt đá. Tinh thể lớn hơn trong đá chủ thường mờ đục, không đục, và chỉ thích hợp như các mẫu thu thập.

Trữ lượng Tourmaline

Tourmaline-bearing pegmatites đã được báo cáo ở Lục Yên, nhưng gem tourmalines vẫn chưa được tìm thấy trên các viên đá này. Thay vì vậy, Chúng đã được thu hồi từ các viên sỏi phù sa kết hợp với gem corundum; Những lớp sỏi này có thể được tìm thấy trong weathered crust. Tinh thể là lăng kính có vân với các mặt cắt tam giác tròn và các đầu mối khác nhau. Màu của tourmaline của Lục Yên có dải màu từ màu xanh lá cây đến nâu, đen, vàng và đỏ (hình 7). Các tinh thể có nhiều lớp màu thường có màu xanh xen kẽ, màu tím và màu vàng nhạt. Phân vùng màu thường được quan sát từ trung tâm của các tinh thể đến ngoại biên của chúng, với sự kết hợp giữa màu xanh lá cây hồng, tím và xanh đậm.

rubellite-crystals
Figure 7. The rubellite crystals are from Tan Lap (left) and Khai Trung (bottom right); the green tourmalines are from An Phu (top right). Photos by Pham Van Long.

Trữ lượng Feldspar

Feldspat chất lượng tốt được tìm thấy với tourmaline trong các weathered pegmatites ở khu vực Minh Tiến, lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1999. Sản lượng đã giảm trong những năm gần đây, bởi vì vị trí của mỏ trong các cánh đồng lúa đã hạn chế khai thác. Feldspat này dao động từ xanh nhạt đến đậm, và từ đục đến trong suốt. Hầu hết chỉ thích hợp cho việc cắt giác cabochon. Các loại đá thường được buôn bán dưới dạng amazonite, một loại microcline feldspar được tìm thấy trong rare-element pegmatites (Nguyễn, 2010). Nó có liên quan với thạch anh ám khói (smoky quartz), albite (cleavelandite), tourmaline (elbaite), và Li-mica (lepidolite). Facet-grade transparent green feldspar (hình 8), rất hiếm ở đây, đã được xác định là green orthoclase.

faceted-gem-quality-green-feldspars
Figure 8. These faceted gem-quality green feldspars, weighing between one and three carats, are from Luc Yen. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Pargasite and Humite Occurrences. 

Pargasite và humite thường kết hợp với spinel trong các viên đá hoa cương xung quanh An Phú, Phan Thanh, và Khoan Thong. Chúng có xu hướng xen kẽ cùng với spinel trong các băng tần xen kẽ trong các viên đá hoa cương. Các pargasite xuất hiện như các cụm dày đặc hoặc các dải rộng được hình thành từ tinh thể lăng trụ dài, đôi khi có một mặt cắt hình lục giác. Chúng có thể hình thành như các nhóm tinh thể từ 0,5 đến 2 cm và đôi khi lên đến 1,5 x 7 cm. Vỏ pargasite thường màu tối đến sáng màu xanh lá cây (Công Troi) nhưng có thể có màu vàng hơi xanh khi kết hợp với ruby (Khoan Thong). Độ trong suốt của nó thường rất kém, và đá được bán ở Yên Thế để làm “tranh bằng đá quý” (được mô tả trong phần “Hoạt động Thương mại Đá quý” dưới đây).

Pargasite and humite crystals
Figure 9. Pargasite (left) and humite crystals (right) occur in marble at Luc Yen. Photos by Vincent Pardieu, © GIA.

Humite (clinohumite) xuất hiện cùng với spinel trên đá cẩm thạch trắng, hình thành các nhóm tinh thể và thường có màu mật ong hay vàng đậm (hình 9). Kích thước của chúng thay đổi từ 1 x 1,5 cm đến 3 x 5 cm. Giống như pargasite Luc Yên, humite có độ trong suốt thấp và thường được sử dụng làm tranh đá quý. Những mẫu đá spinel, pargasite, và humite đẹp nằm lẫn trong đá cẩm thạch trắng, có chiều cao từ 6 đến 10 cm, thường được bán cho người sưu tầm; Đôi khi chúng được khắc vào tác phẩm nghệ thuật trang trí.

Hoạt động khai thác đá quý tại Lục Yên

Primary Deposits: Ruby. Hiện nay, ruby được khai thác nằm trong white marble tại mỏ Mây Hạ và Mây Thượng. Tháng 5 năm 2011, Mây Thượng được khai quật bởi một nhóm đàn ông đang làm việc mỗi ngày, sống trong một cái lều bạt bao phủ nửa chừng lên núi. Các công cụ khai thác mỏ bao gồm một máy phát điện, máy khoan, và thắt lưng để mở mỏ đá.

Tại Mây Thượng, các tinh thể ruby hình thành các dải trong đá cẩm thạch (marble). Khi phát hiện ra các dấu hiệu của ruby hoặc phlogopite (khoáng chất thường được coi là chỉ dấu xuất hiện của ruby), các thợ mỏ khoan một lỗ để tiến hành nổ mìn và sau đó loại bỏ khối đá cẩm thạch trắng (hình 10).

young miner
Figure 10. A young miner stands with his jackhammer in front of a ruby mine at May Thuong. Photo by Vincent Pardieu © GIA.

Tinh thể ruby thường có dạng hình lục giác bipyramid, có màu đỏ đậm hoặc tím sẫm. Chúng thường đục, nhưng đôi khi mờ và thích hợp cho việc cắt giác cabochon. Kích thước của chúng thường có đường kính từ 3 mm đến 1,5 cm và dài từ 2 đến 10 cm. Các khối ruby mang từ 0.5 đến 700 kg, có kích thước từ 5 cm đến 1,2 m. Mỗi khối có thể chứa hàng trăm tinh thể khác nhau (hình 11).

Crystals of ruby
Figure 11. Crystals of ruby in marble matrix. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Năm 2010, ruby ​​được phát hiện trong đá cẩm thạch tại Bãi Gấu (Bear Site), gần khu vực Bãi Chuối (Banana Site). Những tinh thể ruby, kết hợp với pargasite, có màu sắc tốt.

Để mang các khối ruby ​​xuống đồi, các thợ mỏ thường thuê người dân địa phương (thường là người dân tộc Man hoặc Tày), những người vác những khối đá quý trên vai họ với mức phí từ 2.000 đến 3.000 đồng Việt Nam (khoảng 0,10-0,15 đô la Mỹ). Mặc dù địa hình vô cùng khó khăn, một người đàn ông hoặc đàn bà thường có thể mang theo 50-80 kg. Cho đến giữa thập kỷ qua, An Phú và Lục Yên chủ yếu là các xưởng cắt giác đá quý gia đình. Hầu hết họ cũng là thương nhân, làm việc tại nhà với máy đơn giản; Chỉ những loại đá lớn hoặc có giá trị cao mới được đưa tới các máy cắt đá quý chuyên nghiệp. Một số nhà máy cắt đá quý đã bắt đầu chuyên khắc và cắt tỉa hồng ngọc trên các mẫu đá cẩm thạch, như thể hiện trong hình 12. Chúng có thể được chạm vào các hình dạng trang trí, như cây hay động vật. Các loại đá quý được chạm khắc được đánh giá cao ở Việt Nam, nơi có thị trường các mặt hàng liên quan đến tín ngưỡng truyền thống gắn với phong thủy (phiên bản tiếng Việt của Chinese feng shui).

spinel specimens
Figure 12. In Luc Yen, spinel specimens are carved and trimmed for decorative and feng shui purposes. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Spinel và Pargasite trong Marble trắng. Kể từ khi bước sang thế kỷ 21, hoạt động khai thác spinel và pargasite đã được tập trung ở khu vực Cống Trời. Trong năm 2009-2010, giấy phép khai thác mỏ đã được phân bổ cho một số công ty Ấn Độ để chiết xuất đá cẩm thạch trắng dành cho xuất khẩu. Khi các hoạt động khoan địa chất bắt đầu tại khu vực, các thợ mỏ địa phương đã phải ngừng khai thác. Một khi khoan hoàn thành vào cuối năm 2010, công việc trở lại. Trong năm 2012, khoảng 20 thợ mỏ ở Công Trời (Hình 13), phần lớn trong số họ từ 17 đến 35 tuổi.

marble-cliff
Figure 13. A view of the Cong Troi marble cliff, the largest pink spinel mining area in the Luc Yen region, with the mining camp in the foreground. Photo by Vincent Pardieu © GIA.

Vì spinel và pargasite được phân bố trong các dải song song với lớp mờ của đá cẩm thạch, khai thác spinel thường xảy ra trên một diện tích lớn, bao phủ toàn bộ ngọn núi từ chân núi đến đỉnh núi. Spinel từ Công Trời có nhiều màu sắc khác nhau, điển hình là màu nâu nhạt, đỏ nâu, nâu, tím, đen, hồng và tím. Kích thước thay đổi từ 1 × 1 mm đến 5 x 5 cm (hình 14). Các tinh thể thường có hình bát diện.

spinel and pargasite in marble
Figure 14. Left: A miner shows the association of spinel and pargasite in marble. Right: Red (top) and blue (bottom) spinel in marble. Photos by Vincent Pardieu, © GIA.

Blue spinel được tìm thấy trong đá cẩm thạch trắng ở Bãi Sơn, nhưng tinh thể thường có màu đục và minh bạch thấp. Spinel xanh kết hợp với phlogopite, humite, và đôi khi là piryr. Các sự cố khác xảy ra tại các khu vực May Trung, Ba Linh Một, Khe Khi.

Secondary Deposits (Placers): Ruby, Sapphire, và Spinel. Corundum và spinel nằm lẫn trong các bãi bồi phù sa (alluvial placers). Khai thác được tiến hành ở quy mô nhỏ, từ Bãi Lai ở phía đông bắc của Lục Yên đến khu vực Na Hà ở phía Nam, gần bờ hồ Thác Bà. Các vị trí hoạt động mạnh nhất nằm dọc theo các suối của Cống Trời, ở Nước Ngập (khu vực An Phú). Đá quý cũng được tìm thấy từ các mỏ cũ ở các khu vực như Minh Tiến, Khoan Thông, và Bãi Chuối (Hình 15), nơi mà các công ty lớn đã khai thác những viên đá quý dễ tìm thấy và sinh lợi nhất, để trống lại các khu vực giữa những đỉnh núi đá cẩm thạch mà máy đào không thể tiếp cận dễ dàng. Kết quả là một số nơi có trữ lượng đá quý đã bị bỏ lại phía sau; Điều này hiện nay được người dân địa phương thu gom đá quý bằng xẻng và xô. Ở một số nơi, người dân địa phương khai thác đá vôi hoặc các hang động bằng đá cẩm thạch trắng (xem Công Trời 2, Công Trời 3, Mây Thượng, Mây Hạ, và Dong Dan trong bản đồ hình 4).

Farmers dig for gems
Figure 15. Farmers dig for gems in the paddy fields near Minh Tien. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Hầu hết các mỏ khai thác ở từng khu vực được thực hiện bởi các nhóm nông dân nhỏ sử dụng máy bơm nước mini. Hoạt động dao động theo chu kỳ nông nghiệp. Máy đào và ống nước áp suất cao được sử dụng ở một số nơi, nhưng hầu hết các thợ mỏ đều sử dụng các dụng cụ cơ bản, rửa bằng xô và lấy đá quý bằng tay.

Ở khu vực Bãi Chuối, gần mỏ Khoan Thong, các thợ mỏ làm việc trong hố. Họ có một hồ chứa nước nhỏ và một máy bơm với một cống để rửa và phân loại đá quý. Mỏ đã khai thác ruby ​​(bao gồm nhiều trapiche ruby​), tourmaline, rutile, và thạch anh, cũng như một số blue sapphire và light blue spinel. Họ cũng tìm được những tinh thể purplish red ruby, mờ và đục, thích hợp cho cắt giác cabochon hay chạm khắc. Sau ba hoặc bốn ngày làm việc, đá được thu thập, xếp loại và đưa ra chợ Lục Yên; Một số được bán trực tiếp cho các đại lý.

Spinel từ An Phú và khu vực xung quanh có những đặc trưng điển hình. Màu của chúng có thể có màu đỏ, nâu đỏ, nâu đỏ, tím, hồng, tím hồng, xanh hoặc xanh da trời. Có thể tìm thấy spinel màu hồng đến màu đỏ trên toàn khu vực, nhưng các mẫu màu xanh được thu hồi chủ yếu từ Co Ngan, Khau Ca, và Kim Cang. Các sky-blue spinels chủ yếu được tìm thấy ở khu vực Bãi Sơn và Lung Thin, nơi các thợ mỏ đi theo các hang động dưới lòng đất đến độ sâu 5-8 m (Hình 16).

A team of miners
Figure 16. A team of miners works a deep and wide crevasse in the karsts at Bai Son in search of beautiful light blue spinel. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Tourmaline. So với corundum và spinel, các hoạt động khai thác tourmaline ở Lục Yên ít hơn. Tourmaline thường được khai thác bởi người dân địa phương ven suối ở Minh Tiến và Nước Ngập (An Phú).

Tourmaline được khai thác tại An Phú từ năm 1989 đến năm 2000. Kích thước của các tinh thể rất biến động, nhưng một số có thể đạt đến chiều dài 20 cm và 10 cm (3-4 kg).

Trong năm 2008 và 2009, những lần xuất hiện tourmaline mới đã được tìm thấy ở phường Khải Trung (phường Yên Thế) và Tân Lập (phường Phan Thanh). Ở Khai Trung, hoạt động khai thác nặng diễn ra từ năm 2008 đến năm 2010. Một số khối rubellite trọng lượng hàng trăm kg được bán cho người thu gom. Một số khối cũng được chế tác đá phong thủy. Tourmaline thường có màu đỏ nhạt đến hồng, nhưng tinh thể bị phá vỡ. Độ trong kém và tỷ lệ đá quý ở mặt rất thấp (thường ít hơn 5%). Chúng giống với các tourmaline tìm thấy ở tỉnh Bắc Kạn. Các tourmaline Khai Trung được khoanh vùng, và màu xanh lục nhạt và màu vàng nhạt của chúng được trộn lẫn với các vùng màu tím, đỏ nhạt và tím sẫm. Tinh thể có đường kính từ 0,4 đến 0,6 mm và dài từ 2 đến 6 cm. Khoáng chất liên quan bao gồm thạch anh, feldspar, và mica.

Sự xuất hiện ở Tân Lập, được phát hiện vào cuối năm 2010, bao gồm khoảng 300 km2. Tourmaline được hình thành bởi fenspat kaolinized, thạch anh, và tourmaline đen (schorl). Reddish purple rubellite thường thấy ở giữa thân Pegmatite bị phong hóa. Như ở khu vực Khai Trung, nhiều tinh thể bị vỡ và có độ trong suốt thấp, làm cho chúng chỉ thích hợp cho việc cắt giác cabochon hoặc làm mẫu sưu tập. Nông dân địa phương chính thức bị cấm khai thác ở đó, nhưng một số vẫn thỉnh thoảng tìm thấy rubellite trọng lượng hàng chục kilogram.

charts-gems-luc-yen

Hoạt động kinh doanh đá quý

Trước những năm 1990, Lục Yên là một thị trấn nhỏ, nghèo khó thu được hầu hết thu nhập từ nông nghiệp và gỗ. Nhưng sau khi khám phá ra đá quý, thị trấn đã phát triển nhanh chóng. Chợ đá quý đầu tiên khai trương năm 1987, và hôm nay Lục Yên là trung tâm mua bán đá quý bận rộn nhất ở miền Bắc Việt Nam.

Trong những năm 1990, khu trưng bày của chợ đã mở rộng trên 1.000 mét vuông, với hàng trăm nông dân địa phương bán đá quý từ 5:30 đến 7:30 mỗi sáng. Khi chợ đóng cửa, nông dân sẽ quay trở lại vùng núi. Người mua hàng trên chợ là các doanh nghiệp Việt Nam, chủ yếu từ Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh (trước đây là Sài Gòn), với một số thương nhân nước ngoài từ Thái Lan và các nước khác.

Ngày nay, chợ chỉ bằng một phần mười quy mô trước đây. Mặc dù công việc kinh doanh vẫn được tiến hành mỗi sáng, thợ mỏ và thương nhân có điện thoại di động và không còn cần phải gặp nhau ở đó. Các thương nhân thường cố gắng mua trực tiếp từ nông dân địa phương ở chân đồi khi họ trở về từ các mỏ khai thác. Những người bán hàng trên chợ chủ yếu là phụ nữ, những người này đã trưng bày các viên đá quý thô và mài giác trên bàn nhỏ (hình 17).

luc-yen-gemstone-market
Figure 17. Though only a fraction of its size during the 1990s, the Luc Yen gemstone market is still held daily. Photos by Pham Van Long (left) and Vincent Pardieu, © GIA (right).

Hiện nay, khoảng 30 cửa hàng tập trung ở các đường phố xung quanh hồ trung tâm và khu vực xung quanh của chợ cũ. Thương nhân thường gom tiền của họ để mua những viên đá có giá trị cao. Chỉ có các chuyên gia và người mua nổi tiếng có cơ hội để xem những viên đá đặc biệt. Một số loại đá quý được bán trên thị trường không phải là từ mỏ Lục Yên, bao gồm beryl, peridot, thạch anh, chalcedony, ngọc bích và fluorit (hình 18).

Common misspellings in the Luc Yen gem market
Figure 18. Common misspellings in the Luc Yen gem market include “rubi,” “sapier” for sapphire, “sitilen” for spinel, “phelydot” for peridot, and “siclin” for citrine. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

Tại Lục Yên, hầu hết những nhà buôn đá quý đều là những người có tay nghề, với một hoặc hai máy cắt đá quý ở nhà. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp gia đình địa phương đã phát triển thành các nhà máy nhỏ được trang bị một số máy, cắt đá quý trực tiếp cho khách hàng. Một số nhà máy cắt cũ đã chuyển sang khắc đá phong thủy. Khối đá cẩm thạch chứa đá quý ban đầu được khắc để lộ đá quý và tạo ra các tác phẩm nghệ thuật và hiện vật (Hình 19).

a-man-trimming-a-block-of-spinel
Figure 19. Left: A man trimming a block of red spinel in marble at his home. Right: A small cutting factory in Luc Yen. Photos by Vincent Pardieu, © GIA (left) and Pham Van Long (right).

Hiện tại, một trong những hoạt động thú vị nhất ở Lục Yên là vẽ tranh đá quý. Những viên đá nhỏ được sử dụng để tạo ra những bức tranh này có nhiều màu sắc khác nhau: red ruby, garnet, and spinel; blue sapphire; green peridot, pargasite, or chalcedony; purple fluorite or amethyst; and pink rose quartz. Các viên đá quý có thể để nguyên hoặc nghiền thành bột để tạo ra các bức tranh được làm mẫu theo các tác phẩm nghệ thuật Việt Nam (Hình 20). Đá quý có thể được đánh bóng cho các bức tranh có chất lượng cao hơn.

Gemstone paintings
Figure 20. Gemstone paintings are produced and sold in Luc Yen. Photo by Vincent Pardieu, © GIA.

 

Sử dụng một tấm acrylic màu trắng làm nền, họa sĩ vẽ một bức tranh cho bức tranh. Tấm được phủ bằng bột màu trắng làm từ canxit, và phù hợp đá màu được áp dụng cho
mẫu. Các loại đá và bột được giữ lại với nhau bằng keo đặc biệt. Một người lao động có thể hoàn thành bức tranh 40 x 60 cm trong một ngày. Có khoảng 10 nhà sản xuất phân phối các sản phẩm này, được bán trong các cửa hàng từ Hà Nội đến Thành phố Hồ Chí Minh.

Tranh đá quý và chạm khắc đá quý là mối quan tâm đặc biệt đối với các thợ mỏ Lục Yên, tạo ra một thị trường ổn định cho sản xuất hàng ngày của họ. Những hoạt động này bao gồm chi phí của các thợ mỏ hầu hết thời gian, ngay cả khi họ không có những khám phá có lợi nhuận trong thực tế. Có một thị trường ổn định cho sản xuất của họ cho phép họ thỉnh thoảng tìm thấy một số đá quý đặc biệt.

Kết luận

Kể từ khi phát hiện đá quý ở Lục Yên vào năm 1987, ngành công nghiệp địa phương đã trải qua nhiều sự thay đổi. Những phát hiện ban đầu được thực hiện bởi nông dân địa phương. Những khám phá sau đó xảy ra dọc theo quốc lộ 70, giữa Yên Bái và Lục Yên, trở thành nhà sản xuất ruby, sapphire và spinel quan trọng nhất của Việt Nam cũng như trung tâm thương mại và chế tác bận rộn nhất của họ. Các hoạt động khai thác mỏ chưa được tổ chức của người dân địa phương, cùng với xuất khẩu trái phép, đã dẫn chính phủ Việt Nam thành lập một tập đoàn quốc gia để quản lý sản xuất đá quý của đất nước. Tuy nhiên, việc khai thác quy mô công nghiệp ở khu vực Lục Yên chưa có hiệu quả, vì đá quý bố trí thường được phân bố trong các vùng núi đá vôi, các hang động trên núi, hoặc những thung lũng hẹp, không ai trong số đó cho phép hoạt động trên quy mô lớn. Những khó khăn này đã khiến VIGEGO phải từ bỏ việc kiểm soát khai thác đá quý ở Lục Yên vào năm 2000. Kể từ đó, khu vực đã trở lại với nghề khai thác thủ công quy mô nhỏ. Trong tương lai gần, các cán bộ từ tỉnh Yên Bái sẽ biến Lục Yên thành trung tâm thương mại đá quý và một khu bảo tồn địa chất

Nguồn: Pham Van Long, Vincent Pardieu, and Gaston Giuliani – GIA

  • Dr. Pham is director of the Centre for Gems and Gold Research and Identification of Vietnam.
  • Mr. Pardieu is senior manager of field gemology at GIA’s Bangkok laboratory.
  • Dr. Giuliani is senior researcher at the Institute of Research for Development in Toulouse, France.